Finansal piyasalar, sadece rakamlardan değil, insan davranışlarının güçlü yansımalarından oluşur. Bu davranışların en tehlikelilerinden biri ise "Revenge Trading" (intikam alırcasına yapılan işlemler) olarak adlandırılır. Özellikle bireysel yatırımcılar arasında sıkça gözlemlenen bu tutum, profesyonel yatırımcılar arasında da dramatik sonuçlara neden olmuştur. Kısaca tanımlamak gerekirse; yatırımcının kayıplarının ardından duygusal bir tepkiyle, plan dışı ve riskli işlemler yapması revenge trading davranışını oluşturur.
Bu davranışın temelinde “telafi etme” güdüsü yatar. Yatırımcı, yaşadığı maddi zararın ardından, rasyonel stratejilerini bir kenara bırakır ve zararını en kısa sürede geri almak ister. Fakat bu süreçte alınan kararlar genellikle aceleci, plansız ve aşırı risklidir. Bu da çoğu zaman daha büyük kayıplara yol açar. Psikolojik olarak ise yatırımcı, kazanma isteğinden çok kaybetmeme korkusuyla hareket etmeye başlar. Bu korku, finansal kararları bulanıklaştırır ve rasyonel davranışı bozar.
Revenge trading davranışı dünya finans tarihinde trajik sonuçlar doğurmuştur. Bunların en bilinen örneklerinden biri, 1995 yılında İngiltere’nin en eski bankalarından biri olan Barings Bank’in çöküşüdür. Banka çalışanı Nick Leeson, yaşadığı büyük kayıpların ardından bu zararları kapatmak için giderek daha yüksek riskli işlemler yapmış, sonunda bankayı 1,4 milyar dolarlık zararla iflasa sürüklemiştir. Leeson, sonrasında cezaevine girmiştir. Olay, bireysel psikolojinin kurumsal riske nasıl dönüşebileceğinin tarihi bir örneğidir.
Benzer şekilde 2008 sonrası dönemde yaşanan piyasa çöküşlerinde de pek çok bireysel yatırımcı, büyük kayıpların ardından aceleyle pozisyonlara girerek tasarruflarını eritti. Özellikle kripto para piyasalarında, 2021-2022 döneminde yaşanan sert düşüşlerde bu davranışın yaygınlaştığı gözlemlendi. Reddit, Twitter ve yatırım forumlarında yapılan analizlerde; yatırımcıların zararı “anında çıkarma” çabasıyla çok daha büyük zararlara uğradıkları paylaşıldı.
Revenge trading, davranışsal finansın temel kavramlarından biri olan kayıp aversion (loss aversion) ile doğrudan ilişkilidir. İnsan beyni, bir kazançtan duyduğu hazdan çok, eşdeğer bir kayıptan duyduğu acıya daha güçlü tepki verir. Bu nedenle yatırımcı, kaybı kabul etmek yerine "ben bu parayı geri alacağım" diyerek piyasada kalır. Ancak bu kalış artık stratejik değil, duygusal bir savaşa dönüşür. Sonuç genellikle daha yıkıcı olur.
Ayrıca bu davranışın tetikleyicileri arasında FOMO (Fear of Missing Out), yani “fırsatı kaçırma korkusu” da yer alır. Kaybını telafi etmek isteyen yatırımcı, herhangi bir yükseliş sinyalini fırsat zannederek plansızca işlem yapabilir. Bu da geri dönüşü olmayan zincirleme hatalara yol açar.
Revenge trading davranışıyla başa çıkmanın ilk adımı, bu eğilimi fark etmektir. Bir yatırımcı, kayıptan hemen sonra işlem yapma isteği duyuyorsa bu duygusal bir refleks olabilir. Bu noktada “zorunlu mola” vermek, risk yönetimi açısından kritik önemdedir. Profesyonel yatırımcılar bu durumlarda işlem defterlerini kapatır, zarar nedenlerini analiz eder ve yeni strateji belirlemeden piyasaya dönmezler.
Psikolojik destek, yatırım eğitimi ve mentorluk gibi faktörler de bu tür davranışların önüne geçebilir. Ayrıca, yatırım planlarının yazılı olarak belirlenmesi ve bunlara sadık kalınması, duyguların kararları yönetmesini engeller.
Revenge trading, sadece yatırımcıyı değil, bazen tüm finansal sistemleri riske atabilecek kadar güçlü bir davranışsal hatadır. Bu davranışı anlamak, sadece bireysel yatırımcılar için değil, finansal danışmanlar ve platformlar için de hayati önemdedir. Yatırım dünyasında kayıplar kaçınılmaz olabilir; ancak bu kayıplara verilen tepkiler, uzun vadeli başarıyı belirler. Unutulmamalıdır ki, duygularla değil, disiplinle yönetilen yatırımlar gerçek getirileri sağlar.
……………………………………………………..
Bu yazı, genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmıştır. Ekonomik kararlar alırken, kişisel durumunuza uygun profesyonel bir danışmana başvurmanız tavsiye edilir.
